Amerikaanse wereldorde is failliet
De wereldorde is aan het veranderen, er komt een einde aan de Amerikaanse suprematie. De oorlog in Libanon werpt zijn schaduw vooruit, betoogt Ingo vandaag in de NRC:
In het artikel Welkom in de nieuwe wereldwanorde (Opiniepagina, 22 juli) betoogt Timothy Garton Ash dat de gebeurtenissen in Israël en Libanon slechts een voorproefje zijn van wat ons te wachten staat en dat we nog wel eens terug zullen verlangen naar de oude tijden van de Amerikaanse suprematie. Volgens Garton Ash liggen drie ontwikkelingen aan de huidige veelpolige wereldwanorde ten grondslag: de opkomst van nieuwe grootmachten, de groeiende
macht van niet-overheidsorganisaties en de toepassing van nieuwe machtsmiddelen, onder andere door terroristische organisaties. Dat sprake is van toenemende wanorde is juist, maar terugverlangen naar Amerikaanse suprematie zal zeker niet helpen: de Amerikaanse wereldorde is namelijk failliet.
Aan de ontwikkelingen die Garton Ash schetst ligt een veel fundamentelere dynamiek ten grondslag: een onvermijdelijke reorganisatie van het huidige internationale systeem. In de afgelopen vijfhonderd jaar hebben vier van dergelijke reorganisaties plaatsgevonden, die altijd samengingen met oorlogen op grote schaal. Na dergelijke reorganisaties bepaalden de overwinnende grootmachten de spelregels van het ‘nieuwe’ internationale systeem. De Verenigde Naties – de uitkomst van de laatste reorganisatie en een Amerikaans initiatief – en
het latere Non-proliferatieverdrag beogen vooral de behartiging van de belangen van de ‘Grote Vijf’. Beide verdragen zijn gericht op handhaving van de status quo. De ‘nieuwe’ spelregels hebben altijd een beperkte levensduur. Staten ontwikkelen zich niet op dezelfde wijze en met hetzelfde tempo: er is altijd sprake van gedifferentieerde groei en ontwikkeling. Hierdoor ontstaan onvermijdelijk onevenwichtigheden. De belangen van de nieuwe grootmachten worden in de bestaande wereldorde onvoldoende behartigd: het is tenslotte niet hun systeem. Deze opkomende staten zullen de gevestigde orde uitdagen en herordening van het systeem en bijbehorende regels afdwingen. De spanning zal bovendien toenemen, doordat de regels van het internationale systeem ook niet meer functioneel zijn voor de oude dominante grootmachten, zoals nu de VS. Door deze gecombineerde dynamiek bouwen de spanningen steeds verder op en hebben kleinschalige incidenten de neiging om te escaleren. De halsstarrige pogingen van de
VS om de machtsontwikkeling van opkomende staten zoals Iran en China te beperken, past bij deze dynamiek, evenals pogingen om de bestaande wereldorde te behouden door de gewelddadige export van democratie.
Ook het door president Bush voorgestelde nucleaire verdrag met India – in strijd met het Nonproliferatieverdrag – typeert de selectiviteit waarmee de regels van het systeem worden toegepast: India mag zich van de Verenigde Staten wel nucleair ontplooien, maar Iran niet.
De onvoorwaardelijke steun van de VS aan Israël, zelfs na de aanval op Libanon, is eveneens in overeenstemming met de geschetste ontwikkeling: de VS trachten door hun steun aan Israël de reorganisatie van het Midden-Oosten te bespoedigen en Iran en Syrië verder te isoleren. Ook als deze aanpak succesvol zou zijn, wordt een aantal fundamentele onevenwichtigheden in het internationale systeem nog steeds niet geadresseerd; er zal dus slechts sprake zijn van een tijdelijke oplossing. Garton Ash constateert verder dat door de drie genoemde ontwikkelingen,
de relatieve macht van vooral de VS is verminderd. Maar het nog erger: machtsaanwending in de huidige context demonstreert slechts onmacht en verzwakt de legitimiteit van de Amerikaanse wereldorde. Dit geldt ook voor de wijze waarop de oorlog in Libanon – evenals de oorlog in Irak – wordt uitgevochten. Ik doel hierbij op het achterhaalde militaire paradigma
dat de Tweede Wereldoorlog heeft opgeleverd. Het was een succesformule, maar is het niet
meer. Momenteel is sprake van conflicten tussen en met de bevolking van staten. Om die reden is een fundamenteel andere aanpak noodzakelijk. Grootschalige collateral damage is binnen dit paradigma namelijk onvermijdelijk. Door de media wordt de beperkte effectiviteit van deze aanpak pijnlijk zichtbaar. De militaire onmacht van de Verenigde Staten wordt door de opkomende grootmachten benut om de huidige wereldorde verder ter discussie te stellen.
Europa heeft belang bij een oplossing van onevenwichtigheden in het internationale systeem,
zonder gewelddadige reorganisaties. Terugverlangen naar die oude tijd van Amerikaanse suprematie zal niet helpen, verantwoordelijkheid nemen en bevorderen van een constructieve dialoog wel.
